Oorzaken
Onnatuurlijke huisvesting
Elke omgeving waar we paarden vandaag de dag in houden is per definitie onnatuurlijk. Paarden die op een ruw steppegebied leven van enkele honderden hectares groot, zien we niet in België. Toch is het belangrijk om nog zo goed mogelijk rekening te houden met de natuurlijke eigenschappen van het paard, anders krijgen we te maken met gestresste en angstige dieren.
Paarden zijn van nature uit kuddedieren die elke dag kilometers bewegen. Als we ze bijvoorbeeld te lang op stal houden of helemaal alleen huisvesten, dan is deze omgeving extreem onnatuurlijk. Dit brengt stress met zich mee.
Slechte ervaringen uit het verleden
Paarden hebben een heel goed geheugen en kunnen heel goed linken leggen. Daarom kunnen bepaalde prikkels angstgevoelens weer opwekken als het paard dat kan linken aan een negatieve ervaring uit het verleden.
Zo kunnen paarden bijvoorbeeld nog een hele tijd boos kijken bij het opzadelen, omdat het een hele tijd een slecht passend zadel heeft gehad. Al past het nieuwe zadel wél goed en zorgt het niet voor pijn, toch zal het paard een tijd nodig hebben om dit te realiseren. Dan zul je als eigenaar bewust moeten gaan trainen en soms gaat deze negatieve associatie zelfs nooit meer helemaal weg!
Onvoldoende sociale interactie
Net als mensen hebben paarden een heel grote behoefte aan sociale interactie met soortgenoten. Paarden en mensen kunnen diepgaande relaties opbouwen, toch is contact met soortgenoten noodzakelijk! Ze creëren onderling hechte vriendschappen die ze liefst levenslang zouden houden.
Paarden die individueel gehouden worden of met andere dieren, hebben dus onvoldoende sociale interactie. Dit veroorzaakt stress en angst.
Pijn of ongemak
Het spreekt voor zich dat pijn of ongemak ook stress met zich meebrengt! Helaas zijn paarden meesters in het verbergen van pijn, waardoor mensen het vaak over het hoofd zien.
Wordt je paard plots veel schrikachtiger? Sluit dan zeker uit dat hij/zij pijn heeft, zelfs als je niet duidelijk iets kan opmerken.
Overtraining of gebrek aan lichaamsbeweging
Als een paard te vaak over zijn grenzen heen getraind wordt, zal dit stress met zich meebrengen. Bovendien zal het paard een negatieve associatie krijgen met de trainingen (en trainer) zelf.
Paarden die lichamelijk te veel energie hebben en dit niet kwijt kunnen, kunnen schrikachtiger worden. De schrikreacties worden veel groter door de overtollige lichamelijke energie.
Foutieve voeding
Er bestaat paardenvoer met een ontzettend hoog energiegehalte en/of heel veel suikers. Als je paard voor het werk effectief zo’n hoog energiegehalte nodig heeft, is er vaak niets aan de hand. Krijgt je paard echter te veel energie binnen voor de arbeid die hij/zij doet, dan kan dit weer voor overtollige energie zorgen en ook weer voor schrikkerigheid of overgevoeligheid.
De mens
Paarden zijn ontzettend gevoelige dieren én een meester in het lezen van lichaamstaal. Heb je als mens een stressvolle dag gehad, heb je weinig geduld én weinig tijd? Je paard zal dit meteen zien en merken aan jouw gedrag. Je kan voor een paard heel weinig verstoppen op vlak van emoties. Blijft je paard angstig als jij er mee werkt? Test dan eens of het bij anderen ook zo is. Jouw emoties en lichaamstaal brengen meer teweeg bij je paard dan je denkt!
Symptomen
Onrustig gedrag
Bij stress of angst worden hormonen aangemaakt die het vlucht- en vechtmechanisme van een paard (en mens) zal activeren. Hierdoor is het bijna onmogelijk om stil te blijven staan. Enkele voorbeelden van onrustig gedrag zijn: rondjes wandelen in de stal, weven, kribbebijten, met het hoofd zwaaien…
Het hoeft echter niet altijd zo duidelijk te zijn. Een paard dat zich niet op zijn gemak voelt naast zijn/haar buurman op stal, zal bijvoorbeeld minder vaak gaan liggen. Als deze situatie aanhoudt, kan dit op lange termijn ook nadelige gevolgen hebben.
Verhoogde ademhaling en hartslag
Door de activering van het vlucht- en vechtmechanisme, zal de hartslag en de ademhaling van het paard omhoog gaan. Hoewel de hartslag iets minder gemakkelijk vast te stellen is langs de buitenkant, kan je een verhoogde ademhaling wel gemakkelijk vaststellen door naar de flank of neusgaten te kijken.
Spierspanningen
Doordat het paard zich klaarmaakt om te vluchten of te vechten, worden de spieren die het hiervoor nodig heeft ook al aangespannen. Net zoals bij mensen, kan chronische stress voor een chronische spierspanning zorgen.
Voornamelijk de spieren aan de bovenlijn (rug, lendenen, achterhand, broek) zijn dan gespannen, maar ook een gespannen onderhals kan een signaal zijn van (sluimerende) stress.
Preventie
Geschikte huisvesting
Zoals eerder besproken, is de huisvesting van het paard heel belangrijk. Het paard moet zijn natuurlijke gedragingen kunnen uiten en daar moet de omgeving voor geschikt zijn.
Enkele natuurlijke gedragingen om rekening mee te houden zijn:
- Paarden grazen in de natuur het grootste deel van de dag en eten daarbij telkens hele kleine porties gras/ruwvoer. Daarom moeten onze paarden zich ook meerdere uren kunnen voeden, liefst in kleine porties;
- Paarden zijn kuddedieren en hebben dus nood aan soortgenoten dichtbij;
- Paarden zijn vluchtdieren, ze hebben dus ruimte nodig om dit te kunnen doen;
- Wilde paarden verplaatsen zich meer dan 20km per dag. Gedomesticeerde paarden moeten dus ook veel (vrije) beweging krijgen;
- …
Voldoende sociale interactie
Zoals eerder vermeld hebben paarden nood aan contact met soortgenoten. Het klinkt logisch, maar het fijnste sociale contact is het contact dat paarden zelf kunnen kiezen. Heb je een paard op een pensionstal en komt het niet overeen met zijn/haar buur? Ga dan de paarden wisselen en zorg voor een betere ‘match’.
Verder is het voor een paard fijn om een soortgelijk type paard te hebben als ze samen staan. Hoewel paarden een band kunnen opbouwen met een Shetlander of een geit, toch hebben ze meer aan een soortgenoot van hun eigen kaliber. Ook op vlak van leeftijd zullen paarden beter passen: een jong, speels paard van 3 zal meer hebben aan een ander jong paard dan aan een seniorenpaard en andersom. Een gemengde kudde met verschillende leeftijden, types en geslachten is echter nog idealer, dan zijn paarden echt vrij om vriendschappen te smeden met wie ze echt willen.
Gezonde voeding aangepast aan je paard
Ook in de wereld van het paardenvoer is helaas veel junkfood te koop. Kies daarom voor kwalitatief voer met zuivere ingrediënten en zo weinig mogelijk suikers. Pas de energiewaarde van je voer af op de energie dat je paard per dag verbruikt. Zo voorkom je angstig gedrag ten gevolge van een teveel aan energie. In dit blogbericht schreef ik eerder al basisinformatie over de voeding van je paard.
Voldoende en gepaste lichaamsbeweging
Zorg dat je paard voldoende lichaamsbeweging krijgt en af en toe lekker zijn energie kwijt kan. Zeker als het paard niet regelmatig met een ander paard kan of wil spelen, is eens lekker draven en longeren aan een lange lijn echt een hulpmiddel om ‘dat ei’ eens kwijt te geraken.
Socialisatie jonge paarden
Veulens en jonge paarden stapsgewijs en doordacht blootstellen aan allerlei handelingen en prikkels is een goed idee om later een zelfzeker paard te creëren. Als een paard op jonge leeftijd al leert hoe hij moet omgaan met nieuwe ‘enge’ voorwerpen, dan zal hij dit levenslang meenemen.
Schriktraining
Schriktraining inbouwen in je trainingsschema is altijd een heel goed idee. Niet alleen om je paard weerbaarder te maken aan ‘enge dingen in de mensenwereld’, maar ook om het serieuze werk even lekker samen te doorbreken en samen te gaan spelen.
Enkele voorwaarden voor een succesvolle schriktraining zijn:
- Het paard mag het een beetje spannend vinden, maar niet helemaal in paniek zijn. Daar leert hij namelijk niets van!
- De nieuwsgierigheid van het paard moet aangewakkerd worden en ideaal onderneemt het paard zelf stappen om dingen te gaan onderzoeken;
- Het doel is niet ‘over een zeil kunnen lopen’, maar je paard leren hoe hij moet omgaan met nieuwe, enge dingen. Namelijk door nieuwsgierig het te gaan onderzoeken en niet meteen te vluchten;
- Er is een verschil tussen een koel paard (eentje die alle prikkels binnen neemt, maar die er eigenlijk helemaal niet veel aan vindt) of een paard dat door stress in een zogenoemde ‘freeze’ komt. Hou je paard goed in de gaten!
Een schriktraining is meer dan een zeiltje neerleggen en een vlag boven je paard wapperen. Als je dit goed wil doen, moet dit een doordachte training zijn, waarbij een instructeur een meerwaarde kan zijn.
Regelmatige controle door dierenarts/tandarts/hoefdeskundige
Aangezien pijn een oorzaak kan zijn van plotseling angstig gedrag, is het belangrijk dat het paard regelmatig gecontroleerd wordt door een specialist. Uit een bloedonderzoek kunnen bijvoorbeeld tekorten uit komen die voor spierpijnen zorgen. Haken of scherpe randen kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat je paard pijn ervaart, elke keer als hij een kaptoom om heeft. Te lange hoeven of duwende steunsels geven bij elke stap een vervelende pijn…
Geduldige en doordachte training
De eerste voorwaarde om een paard (en mens) iets aan te kunnen leren, is dat ze zich veilig moeten voelen. Ervaart je paard te veel stress tijdens je training, dan leert het dus bijgevolg niets. In het slechtste geval leert je paard zelfs een negatieve associatie te leggen met jou of de omgeving.
Zich veilig voelen bij jou is dus de basisvereiste van een goede training. De sleutelwoorden hier zijn: kleine stapjes, op maat werken, je plan tijdig aanpassen en veel geduld!
De mens
Om een paard met angst te kunnen helpen, is het belangrijk om als mens over de nodige informatie te beschikken om dit effectief te kunnen doen. In dit blogbericht staan de grote lijnen al opgesomd, maar er is nog veel meer te bespreken over dit onderwerp. Voldoende kennis over de psychologie van een paard en de natuurlijke behoeften is heel belangrijk om je paard een veilige leer- en leefomgeving te kunnen bieden.
Ook is het onder controle krijgen van je eigen emoties een heel belangrijke tool om te kunnen omgaan met een stressvol of angstig paard. Je lichaamsbewustzijn vergroten en ervoor zorgen dat je je eigen stress kan doen dalen, zijn goede oefeningen om (thuis) mee aan de slag te gaan. Er bestaan veel technieken hiervoor zoals onder andere ademhalingsoefeningen.
Besluit
Stress en angst bij paarden komt vaak voor, deels omdat het de ‘aard van het beestje’ is. Toch is het belangrijk om dit tot een minimum te beperken, want angst en stress hebben op lange termijn fysiek en mentaal grote gevolgen. Hierboven kon je enkele van de veelvoorkomende oorzaken van stress lezen zoals bijvoorbeeld ongepaste voeding, huisvesting en training. Bij de symptomen hoop ik vooral dat je kan onthouden dat stress ook kan sluimeren en heel subtiel aanwezig kan zijn en zo voor problemen kan zorgen. Het zijn niet altijd de rennende en briesende paarden die enkel stress hebben! Tot slot hoop ik dat ik enkele ingangen heb geboden om structureel de oorzaken van stress aan te gaan pakken.
Verder wil ik adviseren om niet zomaar wat te gaan proberen op vlak van voeding of training. Leer eerst zelf bij zodat je nadien aan de slag kan gaan met je paard. Een paard dat al angstig is, heeft geen baat bij een eigenaar of trainer die zelf ook niet weet wat hij/zij aan het doen is. Duidelijkheid brengt rust en kalmte. Doe een beroep op professionals: Lees boeken, zoek informatie op via het internet, bespreek met je voerleverancier, neem lessen bij een instructeur die weet hoe hij/zij moet omgaan met angst…
Ben je geïnteresseerd in dit onderwerp en wil je hier graag meer over weten?
Op 27/2/2023 geef ik een theorieavond over dit onderwerp waarin ik nog veel uitgebreider in ga op deze materie. Deze theorieavond gaat door op het PITO in Stabroek (Antwerpen, België), start om 19u en kost €35. Inschrijven kan gemakkelijk via het contactformulier van mijn website of via Whatsapp op het nummer 0497396377.
Verder ben ik ook als instructeur actief in de regio Antwerpen en kan ik je begeleiden in het vinden van meer ontspanning in het grondwerk, rijden… Ook schriktraining zit in mijn lessenpakket en kan meegenomen worden in een leertraject. Verder volgde ik een opleiding als angstcoach om ook mensen met angst beter te kunnen helpen. Heb je het idee dat ik je kan helpen? Dan leer ik je graag kennen!
Liefs
Jolien
